Groen, Groen, Groen kan het adagium worden. Dat kan ook binnen. Wanden, schilderijen en reclameborden van mos. Het kan allemaal. Groen geeft rust en is vaak ook binnenshuis passend. Bijvoorbeeld in wachtkamers van een dokter of behandelaar of in kantoortuinen. Maar ook in een lawaaierige omgeving. Wanden en panelen van mos dempen/absorberen geluid. Het aanbod is divers. Dergelijke wanden, panelen of kunstwerken behoeven onderhoud noch water. Ook in openbare gebouwen kan groen ook in de vorm van mos heilzaam zijn.
Google eens op moswanden en neem dan eens een kijkje op de gevonden websites om te zien wat allemaal mogelijk is. De foto’s zijn alle gemaakt in Bergen op Zoom.
Groen, Groen , Groen moet het adagium worden. Groen in de openbare ruimte is een belangrijk hulpmiddel bij het aanpakken van hittestress en wateroverlast, en het versterken van de biodiversiteit.
Gevelbegroeiing kan helpen om onze stedelijke wereld er mooier uit te laten zien. Al eeuwen worden ’gevelklimmers’ als de klimop, blauwe regen, en de wilde wingerd gebruikt om gevels te verfraaien met neveneffecten zoals warmte isolatie, fijnstofbinding, geluidsabsorptie en beperking van de stedelijke hittestress.
Er zijn grofweg drie typen gevelbeplanting:
Zelfhechtende klimmers zoals de klimop (Hedera helix), de driedelige wingerd (Parthenocissus), de bosrank (Clematis vitalba), de bruidssluier (Fallopia baldschuanica) en de Chinese blauweregen (Wisteria sinensis);
Zelfhechtende klimmers met een klimhulpconstructie zoals de wilde hop (Clematis virginiana), kamperfoelie (Lonicera) en de Japanse blauweregen (Wisteria floribunda).
Hangende planten.
Hangende planten hebben meer verzorging, bemestingen en bewatering nodig. Daarom zoemen we met dit artikeltje in op de klimplanten.
Voor succesvolle klimmers is het goed te kiezen voor onderhoudsarme soorten en te kiezen voor een plant waarvan de natuurlijke groeihoogte past bij de gewenste groeihoogte op de te bedekken gevel.
Hoe mooi zou het zijn als Bergen op Zoom bekend zou worden om haar prachtige gevelbegroeiingen. Je kan deze ook per wijk of dorp anders laten zijn. Bijvoorbeeld Lepelstraat het dorp van de bosrank in het Engels: old man’s beard. Halsteren het kamperfoelie-dorp of anders gezegd het dorp van de honeysuckle. En Bergen op Zoom de stad met de wijken van de Chinese blauweregen en de Japanse blauweregen waarbij de woningen van de hobbybrouwers getooid zijn met de wilde hop.
Misschien ben ik een BSD-dromer. Maar als we echt zouden willen, kunnen we iets unieks tot stand brengen. Met één plan de stad en haar dorpen groener, mooier, gezonder, klimaat-neutraler maken en ons onderscheiden op een andere manier van de rest van de wereld. Wat dan nodig is? ANDERS KIJKEN! Doe je mee?
Anders kijken 7 begon ik met “Groen, Groen, Groen moet het adagium worden. Groen in de openbare ruimte is een belangrijk hulpmiddel bij het aanpakken van hittestress en wateroverlast. Maar ook privé-tuinen en groene daken kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de aanpak van hittestress en het stedelijk microklimaat en daarmee op de verlaging van de gevoelstemperatuur bij hete perioden.” In dit artikel aandacht voor groene daken. In 2009, 2011 en 2017 ben ik op vakantie geweest naar de Faeröer eilanden en daar heb ik mogen zien dat groene daken reeds eeuwen mogelijk zijn en perfect geschikt voor warmte- en geluidsisolatie. Verder verlengen ze de levensduur van conventionele bitumineuze of EPDM- (Ethyleen Propyleen Dieen Monomeer, oftewel synthetisch rubber) daken.
Groene daken hebben een waterbufferend effect door hun sponswerking. Groene daken verminderen de opwarming van de omgeving. Ze verminderen de hittestress omdat ze minder opwarmen en door verdamping koelen groene daken de directe omgeving en de ruimtes onder het groene dak. Hierdoor is minder koeling in de gebouwen nodig. Groene daken absorberen geluid en weerkaatsen het minder. Ook de belevingswaarde wordt door groene daken verhoogd en zijn als zodanig vaak een verrijking van het landschap. Groene daken verhogen de biodiversiteit. Zeker in een stedelijke omgeving is het ook van belang dat groene daken fijnstof vastleggen, en CO2 binden en zuurstof produceren. Alle reden om groene daken te promoten.
De foto’s (genomen tijdens een vakantie op de Faeröer eilanden) laten zien dat de wereld er beter uit kan gaan zien als we leren anders te kijken en openstaan voor verandering. Het gras werd gemaaid op een militair complex. Wat een mooie camouflage!
Groen, Groen , Groen moet het adagium worden. Groen in de openbare ruimte is een belangrijk hulpmiddel bij het aanpakken van hittestress en wateroverlast. Maar ook privé-tuinen en groene daken kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de aanpak van hittestress en het stedelijk microklimaat en daarmee op de verlaging van de gevoelstemperatuur bij heette perioden. In de meeste steden is meer dan de helft van het stedelijk gebied privébezit van huiseigenaren, woningcorporaties en bedrijven.
Gemeenten en bedrijven als bijvoorbeeld Intratuin kunnen veel meer doen dan ze doen als het gaat over de mogelijke bijdrage die stadstuinen en groene daken kunnen leveren bij de aanpak van hittestress en wateroverlast. In andere landen zijn gemeenten begonnen met het verplichtstellen van bepaalde maatregelen. In België is de verplichting ingevoerd tuinen af te koppelen van de riolering. In Duitsland is het verharden van de tuin belast met een heffing (tegeltax).
Dit soort maatregelen passen in het bewustwordingsproces dat nodig is om de steeds vaker wateroverlast gevende hoosbuien middels een optimaal gebruik van grond en riolering te kunnen verwerken. De overheden kunnen het niet alleen oplossen en hebben de burger nodig! De burger is echt mede aan zet en elke burger kan zelf een steentje bij dragen. Of eigenlijk juist minder steentjes! De burger is met zijn bebouwing- en verhardingsdrang immers zelf een belangrijke veroorzaker van het wateroverlast en de hittestress problemen.
In de NRC van 4 september 2021 kwam ik een artikel tegen met de kop: “Een huis met klimaatrisico mag best wat minder duur zijn”. Voor het eerst in jaren een artikel dat in gaat op de rare regionale verschillen in waardeontwikkeling van huizen. In de laagstgelegen delen van Nederland is de waardestijging van woningen al jaren het grootst. De Randstad is voor velen onbetaalbaar terwijl veel van die dure woningen in polders staan waar je bij een overstroming – zelfs op het dak – niet veilig bent.
Toch gaat de Tweede Kamer door met oproepen tot bouwplannen in laaggelegen polders zoals in de polder Rijnenburg nabij Nieuwegein en of tot het bouwen van een nieuw dorp in de Zuidplaspolder. 8000 nieuwe huizen in één van de laagst gelegen polders (meer dan zes meter beneden NAP) van Nederland. Maar het kan gekker, gewoon plannen maken voor buitendijks bouwen zoals op het schiereiland Van Speyk in Vlaardingen, wat met regelmaat wateroverlast ervaart.
Ook bosbranden en hittestress zijn klimaatrisico’s. Wonen op een hitte-eiland waar je misschien kunstmatig gekoelde huis in de zomer een gevangenis wordt, is ook geen pretje.
Het rare is dat bij de duurste aankoop van een mens – zijn huis – bepaalde risico’s zoals klimaatrisico’s niet of nauwelijks een rol blijken te spelen. Ik vind dat raar; toen ik een huis kocht keek ik naar de absolute hoogte ten op zicht van het NAP en heb ik de relatieve hoogte vergeleken met de omgeving. Ook als je op een laag punt in de wijk gaat wonen loop je bij zware buien een risico tot wateroverlast, ook al woon je op 8 meter boven NAP!
Het wordt tijd dat mensen anders gaan kijken naar hun omgeving. De waterschappen doen hun best maar met de politisering in 2008 van de waterschappen wordt bij de besluiten steeds vaker het geld en de tarieven belangrijker gevonden dan de inhoud. In een tijd dat er vanwege de klimaatadaptatie veel moet gebeuren, is dat niet altijd slim. Goede bescherming tegen wateroverlast en overstromingen is mijn inziens beter dan lagere tarieven van het waterschap en hogere tarieven bij de verzekeringen tegen de risico’s. Het punt is wel dat politici, die uit willen leggen dat de tarieven omhoog gaan, zich niet populair maken. En de bestuurders van verzekeraars worden niet gekozen. Zij verhogen de tarieven of veranderen de ‘kleine lettertjes’ zoals veel burgers en ondernemers in Limburg recent mochten ervaren. Het wordt dus tijd om anders te kijken!
In anders kijken 4 stelde ik dat “met een stedenbouwkundige aanpak hittestress verminderd kan worden”. Te denken valt dan aan meer groen, groene daken, minder verharding en bebouwing, meer water en het toepassen van materialen met een hoge albedo (reflectiefactor).”
Gemeenten kennen tal van regels die in de weg staan om het bovenstaande te realiseren. Bekijk de bij dit artikel gevoegde foto van de Engelsestraat in Bergen op Zoom eens en bedenk dat al dat moois dat u ziet grotendeels illegaal is of belast kan worden met te betalen precariorechten. Formeel mag je gemeentegrond niet zomaar in gebruik nemen, ook niet voor het wegzetten van bloem of planten potten of ten behoeve van geveltuintjes de tegels zomaar lichten. Ook niet voor het aanbrengen van klimopbegroeiing. Toch vindt iedere wandelaar door deze straat het een prachtige versmelting van de harde woonomgeving met het groen.
Meer ‘groen’ is de meest effectieve maatregel tot het beperken van oppervlaktetemperaturen. Groene, onverharde oppervlakten beperken de opwarming, helpen wateroverlast te beperken en verhogen de leefkwaliteit en de biodiversiteit.
Even wat feiten: een boomblad reflecteert 5 tot 30 % van het zonlicht, gebruikt 5 tot 20 % voor fotosynthese en 20 tot 40 % voor verdamping. Bomen en groen verkoelen daarom het stadsklimaat en geven schaduw. Afhankelijk van de boomsoort bereikt maar 10 tot 30 % van het zonlicht de grond of muren. Alleen al de verdamping van bomen kan resulteren in een lagere luchttemperatuur van 2 tot 5 graden Celsius in de directe omgeving. Neveneffecten zijn dat bomen in de bebouwde omgeving het (fijn-)stof verminderen en regenwater vasthouden.
Alle reden derhalve om de beperkende regels af te schaffen en groene daken en gevels te bevorderen en initiatieven zoals in de Engelsestraat geen strobreed in de weg te leggen. Of als gemeente een jaarlijkse prijs in te stellen voor de mooiste initiatieven. Licht een tegel en een plant erin moet de norm zijn. Of meerdere tegels! Ook bloempotten groot en klein zouden welkom moeten zijn.
In ‘anders kijken 3’ stelde ik dat “ met een stedenbouwkundige aanpak hittestress verminderd kan worden”. Te denken valt dan aan meer groen, groene daken, minder verharding en bebouwing, meer water en het toepassen van materialen met een hoge albedo (reflectiefactor). Stedenbouwkundigen, ontwerpers, architecten en burgers zijn vaak gefocust op de esthetische aspecten van hun ontwerpen. Daardoor worden aspecten als de gevolgen van een nieuwbouw op de hittestress onvoldoende meegewogen met als gevolg steeds mee hittestress en de vorming van warmte eilanden in de stedelijke bebouwing.
In een tijd dat veel gemeenten kijken naar ‘inbreiding’ bij de vormgeving van de woningbouwopgave is het zaak dat bij de materiaalkeuzes niet alleen esthetiek maar ook de gevolgen voor de hittestress worden meegenomen in de te maken keuzes. Betrek daarbij ook nadrukkelijk de albedo-eigenschappen van de te gebruiken materialen.
Een aantal voorbeelden
Een zwart bitumen dak reflecteert slechts 4 tot 5 % van het zonlicht. Dat betekent dat circa 95 % van het zonlicht als warmte wordt geabsorbeerd. De bedekking met wit grind van het zwarte bitumen reduceert die warmteabsorptie naar 50 a 70 %.
Standaard asfalt absorbeert 85 tot 96 % van het zonlicht en zet dat om in warmte. Lichtgrijs asfalt absorbeert circa 75 %, en met gemalen schelpen witgemaakt asfalt absorbeert nog veel minder van het zonlicht.
Donkere betonnen dakpannen absorberen 65 tot 95 % van het zonlicht en zetten dat om in warmte. Witte betonnen dakpannen absorberen circa 30 % van het zonlicht en leggen dus veel minder warmte vast.
Onbehandelde metalendaken, bijvoorbeeld van zink absorberen 50 tot 70% van het zonlicht.
Uit deze voorbeelden blijkt dat door andere materiaalkeuzes de hittestress aanzienlijk kan worden verminderd. Bedenk dat overdag opgenomen warmte in de nacht weer wordt afgegeven waardoor de nachten in zo’n hittestressperiode geen of minder afkoeling geven. Alle reden om bij een nieuwbouw of verbouwing bewust te kiezen en de gevolgen voor de hittestress daarbij te betrekken.
Het klimaat is aan het veranderen. De afgelopen tien jaar waren in Nederland de warmste sinds wij systematisch en genormeerd zijn gaan meten (KNMI sinds 1854). Dit keer hebben we een relatief koele zomer maar elders in de wereld en in Europa heeft men extreme hittegolven te verduren gehad. Op Sicilië tot bijna 50 graden toe.
In 2018 – een relatief warmjaar – bezocht ik voor het eerst een congres over hittestress. Ik schreef er eerder over. De hittegolf van 1976 is gebrand in mijn herinnering. Deze duurde bijna een hele zomer. Ik liep in die zomer een zonnesteek op die mij weken ellende bezorgde. Die zomer zorgde in West-Europa voor een enorme oversterfte, een forse daling van de productiviteit, een verdubbeling van de prijzen van vers voedsel, meer bedrijfsongevallen, ernstige problemen met het transport over water en als gevolg daarvan bedrijfssluitingen. Een studie naar die zomer kan de bestuurlijke geesten rijp maken voor een voortvarende aanpak van hittestress. Geïnteresseerd in die zomer? Kijk dan eens naar het filmpje: “De hondsdagen van 1976″. Het filmpje van driekwartier gaat weliswaar vooral over België maar die zomerse ellende was er ook in Nederland. De hitte en de droogte begonnen al vroeg. April was extreem droog. In die hele maand viel in Stavoren (het droogste meetpunt) slechts 1 mm regen. De eerste hittegolf van die zomer was van 6 tot 10 mei met temperaturen tot 32 graden. Juli was zeer heet met hitte records in Maastricht 36,8 graden en Volkel 36,7 graden. Toen waren dat recordtemperaturen.
Onderzoeken hebben aangetoond dat tijdens hittegolven de verschillen tussen stedelijk gebied en het platteland op kan lopen tot vier graden en meer, dus tot temperaturen waarbij oversterfte optreedt en de algemene gezondheidstoestand van burgers verslechtert.
Met een stedenbouwkundige aanpak kan hittestress verminderd worden. Te denken valt aan meer groen, groene daken, minder verharding en bebouwing, meer water en het toepassen van materialen met een hoge albedo (reflectiefactor). Als dit was gedaan bij de herinrichting van de Noordsingel In Bergen op Zoom (zie foto) dan had de herinrichting er niet alleen anders uit gezien maar was er ook een bijdrage geleverd aan vermindering van de hittestress.
