Categorie: GREVELINGENMEER

Eén reactie

WAAROM IS EEN ZOET GREVELINGENMEER VAN GROTER BELANG?

  door , ,

 

| 31-12-2020 |

 

“Het gaat bijvoorbeeld niet alleen om natuur. Maar ook om de visserijfuncties die nu op de Grevelingen zijn. En toch ook gewoon de eerste vraag: waarom zouden we het zoet willen hebben, wat is daar dan het grote voordeel van? Of zijn er andere oplossingen voor het zoetwatervraagstuk (zoals het zoet houden van het Volkerak). Kortom, vragen te over. En voorlopig kom ook ik tot de conclusie dat omschakelen naar zoet te grote nadelen heeft en dat de voordelen daar nog niet tegen opwegen. Maar laat me graag overtuigen.”

Intro: Dit jaar heb ik met als kop “Een zoet of zout Grevelingenmeer” een elftal korte stukjes geschreven met een eigen insteek en over diverse aspecten, alsmede een stukje over de ontzilting van een zoet meer. Deze zijn op Facebook, LinkedIn en Twitter geplaatst. Aanbevolen.

1. In feite mag men zich zeer over deze vraagstelling verbazen. Het is de omgekeerde wereld. Immers voor de mens in Zeeland is de zee de grote bedreiging voor zijn bestaan. Niet alleen qua veiligheid, maar ook vanwege de beschikbaarheid van zoet water. Wie is er zo gek om de oppermachtige zee een handje te gaan helpen?

Deels begrijpelijk vanuit een eenzijdige continu gerichte aandacht op zoutwatermilieu gedurende bijna twee generaties. De vraagstelling gaat er van uit dat mensen de zee meer ruimte hoort te bieden met zijn zoutwatermilieus ook al dwingt de zee zelf ons er niet toe en dat land en zoetwater er eigenlijk niet toe doen. Daar kan visserij uitgeoefend worden, die bij een zoutwatermilieu hoort. Andere milieus zijn in die benadering inferieur, worden randverschijnsel en genegeerd. Alles draait om het stimuleren van zoutwatermilieus, waarvoor men zelfs kostbare infrastructurele werken wil uitvoeren voor lang gekoesterde onwerkelijke wensen om bepaalde zoutwatermilieus een ander karakter te geven. Waarom dit allemaal? Om dan in nood zoetwater onnatuurlijk met pijpleidingen aan te voeren? Het is een elitaire luxe, die vooral Zeeland zichzelf toestaat, maar zich dat in wezen niet kan en mag veroorloven. 97% van al het water op aarde is zout. Zoutwatermilieu is het meest algemeen voorkomende onderdeel van de natuur, maar is niet de natuur.

Het is in Zeeland niet de zee, die om zout water vraagt, maar een selecte groep mensen, die zich niet meer bewust is van de eigen bestaansgrond en deze veronachtzaamt.

Het gaat immers primair om de existentie van de mens in de delta. De mens is onderdeel van de natuur en maakt specifiek deel uit van het zoetwatermilieu. De mens kan niet in een zoutmilieu leven. Zelfs niet in een louter brak milieu. Brak water is een mengsel van zeewater met een overmaat aan zoetwater. Het luistert heel kritisch.

Hoe kan de mens, deel uitmakend van die natuur, zo lang en zo goed mogelijk leven in die delta? De mens moet kunnen beschikken over grond onder de voeten en zoet water en voorts aan voedsel kunnen komen. Zoals elke soort, wil de mens zijn mogelijkheden daarvoor benutten. Visserij is een afgeleide hiervan. Vissers zullen ook grond onder de voeten en zoet water moeten hebben van waaruit ze kunnen uitvaren. Er is slechts 3% aan zoet water op aarde, waarvan bijna 70% in de vorm van ijs en slechts 0,26% in de vorm van vrij oppervlaktewater. Dat laatste is dus uiterst schaars en dus uniek. Het smelten van de poolkappen doet het zoete water afnemen en wordt onderdeel van het zoute water. Als de mens zelf niet kan leven, dan kunnen er ook geen groepsbelangen ontstaan en geen cultnatuurprojecten worden bedacht. Natuurbescherming is iets heel anders. Het Deltaplan ging dan ook in één adem over veiligheid en zoetwaterbeheer. De zoutwaterlobby wenste dat te ontkoppelen, waardoor geen aandacht meer werd geschonken aan zoetwaterbeheer. Er wordt dus pot verteerd op het nog aanwezige zoete grondwater op de eilanden, terwijl tevens de vertraagde verziltingsinvloed van het omringende zoute water op het grondwater nog altijd doorgaat. Naast veiligheid is zoetwaterbeheer een eerste vereiste en dient uitgangspunt te zijn en niet zout water.

2. Zoetwaterbeheer en zijn functies in de delta.

2.1. Algemeen. Door Nederland stroomt heel wat van dat zeer schaarse zoete open water. In het overgrote deel van het jaar is er een overvloed aan zoetwateraanbod, dat versneld naar zee wordt afgevoerd. Een deel van de rivierafvoer wordt standaard gebruikt als verziltingsbestrijding op de vaarwegen naar de Noordzee, met name de Rotterdamse Waterweg. (De Westerschelde kent een eigen gedrag.) Hierin valt een grote effectiviteitslag te maken. De druk hierop zal de komende tijd alleen maar toenemen. Het Kierbesluit Haringvlietsluizen kost ook zoet water, waar een tweetal effectievere alternatieven voor zijn. Steeds meer wordt het tekort aan zoet water in den lande ervaren door uitputting van het zoete grondwater. De enige grootschalige zoetwaterbuffer in Nederland is het IJsselmeer en maakt ons erg kwetsbaar. In langere droogte periodes begint ook het ondiepe IJsselmeer te verzilten. Grootschalige opslag van zoet water wordt steeds dringender. Regionale spreiding van die opslag vermindert de kwetsbaarheid. In de zuidwestelijke delta was daarvoor o.a. het Grevelingenmeer bedoeld en bij uitstek geschikt voor dit doel. In het overgrote deel van het jaar is het op de Noordzee geloosde zoet water via het Haringvliet in principe en wel op natuurlijke wijze beschikbaar voor het Grevelingenmeer, zonder aanpassing van de afgesproken verdeelsleutel van zoet water. Nu het gezond verstand in de Tweede Kamer heeft gesproken om het Volkerak-Zoommeer definitief zoet te houden, mag aangenomen worden, dat dit niet meer ter discussie staat. Dit meer is nu de eerste doch smalle verdedigingslinie tegen verzilting van de Brabantse delta, maar ondervindt zelf met name verziltingsdruk vanuit het huidige Grevelingenmeer en de Oosterschelde. Bovendien wordt daarmee het verziltingprobleem van Tholen verkleind.

Het waterbeheer van de eilanden valt niet los te koppelen van het waterbeheer van de omringende wateren.

De centrale opgave is maximale berging en benutting van het schaarse zoete water voordat het op de Noordzee komt. Het Grevelingenmeer kan heel goed en degelijk ontzilt worden en gehouden. Het gaat niet om doorspoeling. Dit is optimaal, maar elke significante verlaging van het zoutgehalte op het meer door gedeeltelijke berging van zoetwater vermindert op termijn de verzilting van het grondwater van de aanpalende eilanden. De merkbare effecten op het grondwater duren generaties. Daarom komt er nu andersom pas na twee generaties van verziltingbeleid aandacht voor zoet water en dan nog als randverschijnsel. Het Deltaplan voorzag in een zoet Grevelingenmeer. Door de zoutlobby hebben we al twee generaties lang essentiële tijd verloren.

3. Een zoet Grevelingenmeer. De bergingsfunctie van zoetwater op het meer kent een zeer lange termijn aspect (1) en een lange termijn aspect (2). Voor de buffering van zoet water is een inlaatsluis in het noordelijk deel van de Grevelingendam nodig. (De Flakkeese is overbodig en was al onnodig.)

Intermezzo. De Zeeuwse delta kent een verziltinggeschiedenis. Gedurende een zestal eeuwen heeft de zee zeearmen ontwikkeld in het afvoergebied van de rivieren. Die afvoer richtte zich steeds meer naar het zuiden. De ondiepe geulen naar zee verdiepten zich vanaf de late Middeleeuwen steeds meer en de verzilting landinwaarts nam steeds verder toe. Reden om tot het Deltaplan te komen. Nu wordt de afvoer van zoet water naar de Zeeuwse delta geblokkeerd en is het zoutgehalte in de zoute wateren nog nooit zo hoog geweest.

Bufferfunctie 1. (Zeer lange termijn.) Is onderdeel van de strategie om het zoete water zo goed mogelijk naar de kustlijn te brengen en te houden ter langdurige algemene bescherming van het inlands gelegen zoete grond- en oppervlaktewater tegen de toenemende verziltingsdruk door de zee. Bescherming van de schaarste. Op den duur kan de verziltingsdruk door de zee zodanig zijn toegenomen, dat een langzaam toenemende blijvende zoutbelasting in het meer geaccepteerd moet worden. Maar ook dan is men nog lang niet toe aan maatregelen, waaraan in het ‘Zeeuwse Deltaplan Zoet water’ gedacht wordt. Concreet betekent het zeer langdurige bescherming.

Bufferfunctie 2. (Lange termijn, het directe Zeeuwse belang en (beperkter) van Zuid-Holland.) De directe invloed op het grondwater van Schouwen-Duiveland en Goeree-Overflakkee en de mogelijkheden voor het zoetwaterbeheer van de eilanden. Tevens neemt het de verziltingsdruk naar het Volkerak-Zoommeer weg, waardoor er minder doorspoelwater nodig is dat ten goede van Tholen kan komen.

Het zoete meer zal allereerst de op gang zijnde verzilting van het grondwater van de aangrenzende eilanden tot staan brengen en voorts langzaam zorgen voor ontzilting. Het zoete water uit het meer kan een grote bijdrage leveren aan het zoetwaterbeheer van de eilanden. Natuurlijk, flexibeler en zo veel meer dan men denkt te kunnen bereiken met het huidige voorgestelde “gekunstelde” ‘Zeeuwse Deltaplan Zoet water’. N.B. Het voordeel van een zoet meer is, dat de interne waterbeweging veel rustiger en stabieler is dan in het huidige zoute meer door de invloed van de variabele omstandigheden van het water uit de voordelta. Deze invloed kent het zoete meer niet. Bovendien is het dichtheidsverschil tussen zoet water en zeewater een orde groter dan de dichtheidsverschillen op het zoute meer en kent een sterkere en stabielere gelaagdheid, weinig menging.

Men kan die bufferfunctie begrensd realiseren met alleen de gegeven Brouwerssluis, waarvan de bodem ligt op N.A.P. -11 m. Daarmee kan men een zoete bovenlaag van ca. 15 m diep bereiken. De wind kan tot ongeveer die diepte voor menging zorgen. Hoe dieper hoe minder menging. Aanvoer van zout water van verschillend gehalte vindt alleen plaats via de bodem en de oevers. Het zoute water van de oevers is het effect van de ontzilting van het grondwater op de eilanden. In deze situatie is wel sprake van een zekere gewenste mate van “doorspoeling”. D.w.z. dat er een mate van zoet water verloren gaat om zouter water mee naar buiten te slepen. Dat is niet continu nodig en kan wachten op extra zoet wateraanbod.

De effectiviteit van een zoet meer wordt maximaal vergroot door voor de Brouwerssluis een zgn. dichtheidsscherm te plaatsen. Alleen het diepste en zwaarste water wordt naar zee afgevoerd. De optimale bodemdiepte onder de spleet van het scherm kan op basis van een kosten-baten analyse bepaald worden. Bij een bodemdiepte van N.A.P. –35m kan bijna alle volume aan zout water worden afgevoerd. Ook kan die diepte b.v. vastgesteld worden op basis van de huidige waterkwaliteitseis bij het zoute meer, dat niet meer dan 5% van de bodemoppervlakte zuurstofloos mag worden.

De oplossing van Brouwerssluis met dichtheidsscherm zorgt naast maximale berging van zoet water met minimaal zoetwaterverlies voor grote flexibiliteit van de inzetbaarheid van die buffer voor het zoetwaterbeheer van met name Schouwen Duiveland, dat daar nu geheel van verstoken is. Het is de redding voor dit eiland. Goeree-Overflakkee verkeert nog in de gelukkige omstandigheid van zoetwaterinlaat vanuit het Haringvliet. Het waterpeil in het Haringvliet ligt hoger dan dat in het Grevelingenmeer. Anders kan er geen water vanuit het Hollands diep naar de Grevelingen stromen. Er is geen sprake van doorspoeling, alleen verdringing van het zoute bodemwater in perioden van beschikbare aanvoer van zoet water.

In perioden van lage afvoeren c.q. droogte kan Schouwen-Duiveland een begrensd beroep doen op de buffer in het Grevelingenmeer. Nadat het minimum waterpeil van het meer bereikt is, kan men als de nood hoog is meer zoet water onttrekken zonder dat er zoetwater vanuit het Hollands Diep via het Volkerak-Zoommeer wordt aangevoerd, dankzij de geometrie van het meer. De locatie van de Brouwerssluis is bewust gekozen bij het diepste deel van de diepste geul. Men kan dan het minimum waterpeil handhaven door via de Brouwerssluis en het dichtheidsscherm water uit de voordelta tijdelijk in te laten. De zoute onderlaag groeit dan. Zodra de rivierafvoeren weer aantrekken kan de buffer weer op orde gebracht worden en de zoute onderlaag teruggedrongen. Het zorgt voor optimale flexibele benutting van het zoete water en maximaal gebruik van de berging. Het is tevens de snelste manier om het meer te ontzilten.

Een dichtheidsscherm is niet gratis, maar een fractie van de kosten van een gewenste 10x zo grote sluis in de Brouwersdam voor het zoute Grevelingenmeer, terwijl die sluis niet nodig is voor het beperkte, doch zo opgeblazen, waterkwaliteitsprobleem.

Voor de zoetwaterproblematiek van Schouwen-Duiveland in brede zin is dit zoete Grevelingenmeer de duurzame oplossing.

4. Het Volkerak-Zoommeer heeft een andere functie, maar kan lokaal zeker, maar begrensd, voorzien in zoetwateraanvoer, i.c. Tholen. Tholen kent geometrisch een schotelvorm. Het betekent soelaas vanuit de oostzijde van het eiland. De westzijde is gebaat bij het stimuleren van een zoetwatergradiënt op het Zijpe, Mastgat, Keeten. Het Volkerak-Zoommeer is ondiep en er is intensieve scheepvaart. Het versterkt de menging van de zoutlast op het meer en bepaalt de behoefte aan doorspoeling. Het verhogen van het peil wordt begrensd door de vaste bruggen, terwijl de Rijndoorvaarthoogte moet worden gegarandeerd. Dit beperkt de mogelijkheden voor buffering en zoetwatervoorziening vanuit het meer.

5. De zoutgebonden visserij betreft met name de oesterteelt. Door de luwte, die door de Deltawerken is ontstaan, kon deze een grote vlucht nemen op het meer. Natuurinstituties zien dat toch met lede ogen aan. Zij zien liever meer oppervlakte aan zeegras. Hoewel diep geworteld in de Zeeuwse samenleving, is het een (relatief) kleine bedrijfstak. In de keuze zout of zoet voor de voedselvoorziening van de mens staan de belangen van oesterteelt en landbouw tegenover elkaar. Is de oesterteelt zoveel belangrijker, dat de keuze voor een zoet meer niet opportuun is?

6. De natuur en het Grevelingenmeer. Het meer is in 1971 tot stand gekomen met de realisering van de Grevelingendam in 1965 en de voltooiing van de Brouwersdam in 1971. Het had op dat moment een zoutwatermilieu, maar de bedoeling was om tot een zoetwatermilieu te komen. Dit kunstmatige meer was zo volledig afgesloten voor de natuurelementen zee en rivier. Als zodanig staat het op zich en wordt het beïnvloed door de neerslag, de afwatering van de eilanden en uitwisseling door schutsluizen.

Van alle water op aarde is 97% zout en zoet oppervlaktewater maakt er slechts 0,008% (0,26% x 3%) van uit. Waarom zou er dan een absolute voorkeur moeten bestaan voor een zoutwatermilieu boven een zoetwatermilieu, dat langs natuurlijke weg gevoed wordt? Zeker waar dat nu (en) voor de toekomst essentieel is om zoet water te bergen en zo lang mogelijk vast te houden. Waarom houdt de zoutlobby zo krampachtig vast aan een kunstmatig zout meer en blaast het de natuurwaarde er van zo op? Zowel zoute als zoete watermilieus kennen grote soortenrijkdom.

Er is een overvloed aan zoutwatermilieus, niet uniek, en enorme schaarste aan zoetwatermilieus.

Inmiddels is in dit jonge eigenstandige zoute ecosysteem al drie keer ingegrepen door natuurbeheerders. Tot 1978 trad er een beperkte mate van verzoeting op. In 1978 werd de Brouwerssluis gerealiseerd. Deze is qua grootte en plaats ontworpen op de ontzilting met dichtheidsscherm van het meer, maar bleek tevens groot genoeg om een hoog zoutgehalte op het nog zoute meer te houden door getij invloed in het winter halfjaar. In 1999 werd besloten de sluis het gehele jaar geopend te houden. Het zorgde voor forse veranderingen met name in de fosfaat- en stikstofhuishouding. De samenstelling van het water in de Voordelta is in de winterperiode vrij stabiel, in de zomerperiode en vooral in de lente kunnen zich behoorlijke variaties voordoen in zoutgehalte, temperatuur en nutriënten. In de zomerperiode zorgt het water van de Voordelta voor een behoorlijke import aan stikstof op het meer. Zo ontwikkelde zich In deze eeuw in de zomermaanden een toenemende zuurstofloze onderlaag, die in de winterperiode weer werd opgeruimd. Het is integraal onderdeel van het ecosysteem, zoals dat nu is. Die zuurstofloze onderlaag is niet dood en heeft een eigen functie. Het bacterieleven zorgt voor een afbraak van de stikstof. Daardoor is het stikstofgehalte in het meer lager dan in de Voordelta en beperkt de algenbloei. Op het hoogtepunt kan deze zuurstofloze onderlaag zich tot zo’n 15% van de bodem ontwikkelen. (De inhoud ervan is qua % aanmerkelijk kleiner.) In 2013 werd het meer door Nederland aangemeld als Natura 2000-gebied met habitatdoelstellingen. Men wist dat het optreden van een zuurstofloze onderlaag een van de eigenschappen was van dit ecosysteem en daardoor mede beschermd werd. Het is volstrekt onduidelijk wat de beweegredenen van de natuurambtenaren waren om een 13 jaar jong onnatuurlijk meer zonder “bewezen natuur” aan te melden voor een bescherming van het hoogste niveau als van eminent Europees belang zijnde. De habitatdoelstellingen zijn wensen, die niet voortvloeien uit de ervaringen met dit ecosysteem. Bovendien zijn er habitatdoelstellingen, zoals trekvogels, die niet noodzakelijkerwijs betrekking hebben op dit zoute milieu. Het is evenwel duidelijk, dat deze aanmelding een zoet meer in de toekomst zou bemoeilijken. In 2017 zijn aan de doelstellingen nog een tweetal habitats betreffende zeehonden toegevoegd. Opvallend, want vanaf de start van de bouw van de Brouwersdam in 1961 tot 2000 zullen er geen zeehonden op het meer zijn voor gekomen. Nu worden er in de zomermaanden zeehonden waargenomen. Het gaat dan niet om de habitat zelf, maar om een logeerfunctie. De wensdoelstellingen worden zo steeds verder naar boven toe bijgesteld.

De gecommuniceerde opgelegde Natura 2000-doelstellingen trekvogels en zeehonden gaan niet over het zoutwatermilieu zelf.

Het jaarlijks periodiek voorkomen van een zuurstofloze onderlaag wordt, ondanks de beschermde status, gevoeld als een waterkwaliteitsprobleem. In de kaderrichtlijn water is als doelstelling opgenomen, dat de zuurstofloze onderlaag niet meer dan 5% van de bodemoppervlakte mag beslaan. Heeft de KWR de status om Natura-2000 te overrulen? Evenwel is hier eenvoudig aan te voldoen. Een terugkeer naar alleen de winteropening. Toen bestond deze steen des aanstoots niet.

Merkwaardigerwijs wordt dit in de publiciteit tot buitensporige proporties opgeblazen, terwijl het toch beperkt is in tijd, plaats en omvang. Grote woorden als dat het “een dood en getijloos meer zou zijn, dat gereanimeerd moet worden”. Er zou weer getij op het Grevelingenmeer moeten komen. (Het was er toch al?) Men zou daarom een 10x zo grote sluis bij de Hompelgeul moeten maken. Het meer zou dan weer van zuurstof worden voorzien. Wat een onzin! Zo werkt het niet. Het gaat hier kennelijk niet om het geïntroduceerde waterkwaliteitsprobleem, dat ten onrechte gebruikt wordt om zo’n grote sluis te mogen realiseren, maar om aanvullende wensen van biologen. Nu is er een nauwelijks zichtbaar getijverschil van een paar cm. Met die nieuwe sluis komt er ca. 30 cm tijverschil* (oorspronkelijke tijverschil tussen 2,5 en 3m). Zo groot als tussen de toppen van mijn vingers en mijn elleboog. Zo wordt een smalle strook intergetijden gebied gecreëerd als extra foerageergebied voor (trek)vogels.

* Het zichtbare tijverschil wordt door de getijgolf veroorzaakt, maar zegt niets over de stroming.

Een gigantisch kostbare operatie met fundamentele nadelen**. En voor wat? Het is onnodig optuigen. Wederom wordt er dan voor de 4e keer wezenlijk ingegrepen in het “beschermde” ecosysteem van het meer (Natura 2000). Of gaat het om de luimen van biologen?

** Zoals: de sluis zorgt voor aantasting van de primaire waterkering enen de opbouw van het kustfundament tegen de dam met zijn belangrijke ecologische functie; de 30 cm zone is niet klimaatbestendig te handhaven en het beheer er van zal de sluis geregeld doen sluiten bij sterke noordwesten wind.

Het waterkwaliteitsprobleem is zelfs zo klein, dat men de huidige situatie kan handhaven en periodiek hooguit een drietal pompen voor verticale circulatie kan laten werken bij Den Osse, bij Scharendijke en in het Springersdiep voor Goedereede (zie Rydberg en Lases, 2019).

De door biologen zo gewenste nieuwe sluis in de Brouwersdam is volstrekt onnodig voor het waterkwaliteitsprobleem en op zijn zachtst gezegd is er gerede twijfel of deze een positieve bijdrage kan leveren voor het probleem. Weggegooid geld!

Gerede twijfel bij de werking. De gebruikte berekeningsmethode bij de projectontwikkeling is niet geschikt voor deze problematiek. De extra beschikbare getijdenenergie door deze sluis laat zich niet zo maar over het meer verdelen, want het zegt immers niets over wat er in het meer gebeurt. Beschikbare gegevens uit de huidige situatie zijn voor dat model niet bruikbaar, omdat de sluis op een onvergelijkbare geometrische en voor het doel onlogische plaats is gepland. Bij vloed komt uit de sluis een sterke stroming het meer op. Deze vertraagt in het gebied direct achter de sluis door menging met het rustige water op het meer in de bovenlaag tot een bepaalde diepte. Daar vindt de “beluchting” plaats. Hier vindt het grootste deel van verlies aan de getijdenenergie plaats en bereikt de diepste lagen niet. Het inkomende water drukt verder als golf het water in het meer op naar de Grevelingendam. De waterbeweging in het meer wordt verder veroorzaakt door verschillen in dichtheid door temperatuur en zoutgehalte. Het zorgt voor de nutriënten verdeling en heeft zo invloed op de primaire productie van algen en de zuurstofvraag. De 10x zo grote sluis zorgt voor een ca. 5x zo grote stikstofbelasting op het meer en kan van negatieve invloed zijn op het waterkwaliteitsprobleem”. Enerzijds is de sluis onnodig, anderzijds is een positieve werking uiterst onzeker.

Het is helemaal weggegooid geld, als men zover is om er toch een zoet meer van te maken. Voorkom dus de realisatie van deze sluis.

7. Toekomstige veranderingen in waterbeleid van Ooster- en Westerschelde.

7.1. Oosterschelde. (zie voordracht F.Spaargaren bij De Levende Delta.) De kunstwerken, stormvloedkering Maassluis, de Haringvlietsluizen, de Oosterscheldekering raken aan het einde van hun levensduur. Vóór 2050 moeten we weten en gesteld zijn, wat we met deze kunstwerken willen, Dat proces moet nu opgestart worden. Wat willen we als de Oosterscheldekering niet meer (goed) kan functioneren? De Oosterscheldekering definitief dicht zetten en in de dam opnemen of verwijderen en alle zeedijken gaan verhogen en verbreden om de versneld stijgende zeespiegel na 2050 met de stormvloeden te kunnen weerstaan? Nu is die tweede mogelijkheid schier onbetaalbaar, kost heel veel grond, zo sterk als de zwakste schakel in die ‘honderden’ km’s inclusief Keeten, Mastgat, Zijpe. (Het is schier onmogelijk om steeds op te schalen vanwege klimaatontwikkeling.) Dat zal allereerst leiden tot verdere compartimentering, zoals een primaire dam in de Keeten (Stavenisse-Ouwerkerk) en een primaire dam van b.v. de westpunt van Tholen naar Kattendijke met verzoeting van die wateren. De eerste mogelijkheid kan ook om praktische reden verder leiden tot een secundaire dam Stavenisse-Ouwerkerk met verzoeting van het geheel.

7.2. Westerschelde. Minimaal is voor de veiligheid een stormvloedkering in de monding van de Westerschelde met afwikkeling van de diepstekende schepen op de Vlakte van de Raan onontkoombaar. De zoutindringing op de Zeeschelde wordt teruggedrongen en het zoutgehalte op de Westerschelde wordt met name in het oostelijk deel verlaagd. Beter is een volledige dam met sluizen, maar dat zal een brug te ver zijn. Zeeschelde en Westerschelde zullen verzoeten. De haven van Antwerpen zal dat zo lang mogelijk afhouden, de stad Antwerpen heeft er echter alle belang bij om dat snel te realiseren. Immers bij Antwerpen slingert het getij maximaal op en ook de stormvloeden lopen daarenboven sterk op door de toenemende vernauwing van de Zeeschelde. Jammer, dat in de VNSC de Haven van Antwerpen allesbepalend is en dat de natuurorganisaties uit die hand eten voor de steun en mogelijkheden, die de haven biedt om compensatie te vinden op het land en niet in de Westerschelde zelf, waar het thuis hoort. Zo kijken de natuurorganisaties vanwege eigen belang weg van de verdere achteruitgang van de Westerschelde en kan dit ondermijnende gedrag door gaan. Het is de hoogste tijd dat die verdere aanpassingswerken in de Westerschelde qua verdieping en verruiming gestopt worden. Stormvloedkering en dam met sluizen zijn niet in strijd met het internationaal recht van vrije vaart.

Slot. Er zal hoe dan ook en snel naar een gesloten kustlijn toegewerkt moeten worden. Almaar dijkverhogingen over honderden kilometers heeft geen toekomst.

Wil Lases

N.B. Hieronder het zichtbare gevolg voor de dijken door eeuwen van toename van het getij en de uitschuring van de zeegeulen. Het hangt ons bij een beleid van dijkverzwaringen ook boven het hoofd.

Een impressie van de dijkontwikkeling in de omgeving van Breskens.

 

Geen reacties

DE OMMEKEER NAAR ZOETWATERBEHEER

  door , ,

 

| 24-12-2020 |

 

Het gemiddelde zoetwaterverbruik van een Nederlander is 2,3 miljoen liter per jaar en ligt voor    89 % in het buitenland, ook landen met waterschaarste (bron: A. Hoekstra, National Geographic, 2010). Dit laatste gaat over water benodigd voor importproducten als koffie, kleding, cacao, etc. Het water dat we hier ter plekke verbruiken is vergelijkbaar met zo’n 16 à 17 % van de jaarlijkse neerslag. De hoeveelheid rivierwateraanvoer is daarvan nog eens het dubbele. We krijgen zo een overvloed aan zoet water, in de orde van zo’n 300 miljoen m3 per dag, waarvan we 5 à 6 %  gebruiken. Het meeste zoete water passeert Nederland ongebruikt en een tijdelijk teveel aan neerslag wordt doorgaans vlot afgevoerd. Spaarzaam en circulair omgaan met zoet water is een goede zaak, maar het is overduidelijk dat voor Nederland bij waterschaarste de structurele oplossing ligt in het vasthouden van zoet water.

Ondoordachte keuzes
Tijdens en na de Deltawerken werden de Zeeuwse wateren op initiatief van een behoudende natuurbeweging zouter dan ooit. De natuurwaarden zakten verder weg en er ontstonden nijpende zoetwatertekorten. Het grondwater van de eilanden verzilt inmiddels sterk en de zoetwatervoorraad Volkerak-Zoommeer heeft last van zoute kwel vanuit de aangrenzende zoute wateren. Wat vinden we met de kennis van nu van de gemaakte keuzes voor grootschalige lozing van zoet water in zee, voor zoute meren en open zeegaten, voor grondwateronttrekking en belemmering van herstel? Zie en beluister hiervoor de Nieuwsuurrapportage van 30-9-2020 ‘De verdroging van Nederland is vooral een keuze’ en van reporter-radio. Nu de verwachte zeespiegelstijging een bedreiging vormt voor de waterveiligheid en de zoetwatervoorziening, wordt het tijd de ontstane achterstand weg te werken door opnieuw te kiezen voor de klimaatbestendige doelen van het oorspronkelijke Deltaplan: kustverkorting en zoete meren.

Het zoete zuidwesten
Bij water hangt alles met alles samen. De waterhuishouding van de Zeeuwse eilanden en de tussenliggende wateren is niet te scheiden en ook de gebieden Rijnmond-Drechtsteden en Zuidwestelijke Delta vormen één geheel. Door tegenstrijdig beheer ontstonden zoute en zoete locaties, met en zonder getijde. Het werd een kunstmatige en benauwende fragmentatie van ‘samenhang op bekkenniveau’. Locale keuzes zorgden decennia lang voor toenemende problemen. Door het jaar heen voeren de rivieren nog altijd dezelfde hoeveelheden zoet water aan als voor de Deltawerken. Het overschot is meer dan voldoende om de voormalige zeegaten te verzoeten en te verversen. In verreweg het overgrote deel van het jaar wordt nu het teveel aan zoet water via het Haringvliet afgevoerd. In beginsel is dat beschikbaar voor een zoet Grevelingenmeer en een Oosterscheldebekken zonder te hoeven tornen aan de huidige verdelingsafspraken voor zoet water.

 

Zeewaartse verzoeting, uitbreiding noodberging en bescherming Zuidwest Nederland

De spuisluizen Volkerak zijn aangelegd om Krammer-Volkerak, Grevelingen en Oosterschelde zoet te maken. Ze liggen al klaar om overtollig rivierwater uit Rijn/Maasmond af te laten stromen naar Zeeland. Deze plannen, indertijd onderzocht en uitgewerkt in het Deltaplan, zijn vergeleken met de lopende projecten goedkoper en bovendien effectief. Voormalige zeegaten kunnen in enkele maanden verzoeten door het bij hoge rivierafvoeren binnenlaten van zoet water en het gelijktijdig uithevelen van de zware zoute onderlaag. Het perspectief van een enorm zoetwaterreservoir is zeer aantrekkelijk voor landbouw, waterafhankelijke sectoren  en leefbaarheid. Het gaat er om het grootste en bovenste deel van de wateren gegarandeerd zoet te houden, zodat Zeeland er in droge zomers naar behoefte vrij uit kan tappen.

Noodberging
Door het waterbergende oppervlak van het Haringvliet aan te vullen met de voormalige zeegaten vermindert de stijgsnelheid bij noodberging van rivierwater naar schatting met 1/6 deel. Met een bekken in zee erbij, afhankelijk van de grootte tot wellicht 1/10 deel. Oppervlakvergroting geeft een sterke toename van de rivierwaterveiligheid.

Evoluerende natuur
In een veranderende Delta past de natuur zich continue aan. Behoudende natuurdoelstellingen zijn er onmogelijk en onwenselijk, zeker wanneer we streven naar zeewaarts gelegen zoet-zoutovergangen en er vervolgens maatregelen genomen worden voor klimaatbestendigheid. Dit betekent dat we afstand zullen moeten nemen van de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer en dat de onlangs gepresenteerde Gebiedsagenda Zuidwestelijke Delta 2050 al aan herziening toe is. Jammer van de inspanningen, maar gelukkig is wijziging slechts papierwerk.

De toegenomen urgentie noodzaakt om lopend en nieuw beleid te ijken aan de lange termijn.

Zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg
In de vijftiger jaren wilde Rotterdam haar havens uitbreiden. Het standpunt van  Rijkswaterstaat was dat dit prima was. Maar dan wel achter sluizen! Rotterdam kreeg echter haar zin. Een open gebleven Nieuwe Waterweg maakt dat al generaties lang bij elke verbreding en verdieping het zoetwaterverlies en de zoutindring toeneemt. Dit houdt de landelijke zoetwaterverdeling in een knellende greep. Zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg kunnen dit stoppen. Het vrijkomende zoete water maakt een herijking van de landelijke zoetwaterverdeling mogelijk en kan vervolgens gebruikt worden voor de meeste wateropgaven. Dit is door diverse partijen meermalen benadrukt, echter nog altijd zonder tastbaar resultaat. Zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg (Plan Spaargaren) vormen de sleutel tot een klimaatbestendig land en bieden zowel zeewaterveiligheid als rivierwaterveiligheid. Ze sluiten namelijk de kust van het Rijnmond-Drechtstedengebied en verplaatsen het kantelpunt zee en rivieren naar het zuidwesten, dat een groter en uitbreidbaar vermogen biedt voor tijdelijke berging van rivierwater.  Daarnaast stoppen ze het grootschalige zoetwaterverlies en gaan verzilting tegen. Het vrijkomende zoete water kan gebruikt worden voor verversing, voorraadvorming en doorstroming voor gezonde milieus. Tenslotte bevorderen sluizen de beheersbaarheid van de rivierwaterstanden en leiden ze met een herziene zoetwaterverdeling tevens de sedimentstroming naar het zuidwesten. Jaarlijks bezinkt nog altijd zo’n 3 miljoen m3 slib in het Rijnmondgebied. Met zeesluizen kunnen de waterveiligheid en leefbaarheid duurzaam gegarandeerd worden, evenals de toekomstige concurrentiepositie van Rotterdam als wereldhaven. De vermindering van opslag van fossiele brandstof en de toename van woningbouw rond de stadshavens sluiten hierbij aan. Aangezien deze maatregel probleemoplossend en kosteneffectief bijdraagt aan vrijwel alle wateropgaven kan deze beter zo ver mogelijk naar voor worden geschoven.

Blijf de veranderingen voor
Voorkomen is beter dan genezen. Hoe eerder men zich richt op de realisatie van de huidige wateropgaven, des te eerder zal men de vruchten ervan plukken. Vervolgens kan het Deltaprogramma zich gaan richten op een overkoepelend plan dat de processen klimaatverandering en zeespiegelstijging ruim voor moet blijven. Hoog tijd voor een nieuw waterbeleid dat start met het vasthouden van zoet water. Wie neemt het initiatief, wie gaat het betalen en wanneer is het gereed?

Wil Borm

Adviesgroep Borm & Huijgens

 

4 reacties

VERZOETING GREVELINGENMEER (TOELICHTING)

  door , ,

 

| 01-10-2020 |

 

Aan de Commissie Ruimte van de Staten van Zeeland

Onderwerp: Verzoeting Grevelingenmeer

Etten-Leur, 1 oktober 2020

 

Geachte leden van de Commissie Ruimte,

 

Met betrekking tot agendapunt 7 van uw vergadering van 9 oktober a.s. en in aansluiting op onze onder dat punt ingebrachte mail van 14 augustus (zie link)willen wij met dit schrijven een aanvullende toelichting geven op ons advies om een verzoeting van het Grevelingenmeer te overwegen.

De reden voor dit advies is dat de reeds geplande openingen in de Brouwersdam niet voldoen aan het beoogde doel van menging van het water van het Grevelingenmeer. Daarnaast zijn gevaarlijke stromingen, zoals die ontstaan bij het bedachte doorlaatmiddel met forse in- en uitstroming aan beide zijden van de dam met zijn recreatie, ongewenst. Vervolgens wordt het bij die ingreep door zeespiegelstijging deze eeuw al noodzakelijk om het bij vloed binnengestroomde water bij eb dagelijks naar zee te pompen. Tijdsdruk door klimaatverandering maakt dat er geen marge is voor kostbare projecten die geen wezenlijke bijdrage leveren en voor experimenten waarbij samenhang met het landelijk waterbeheer ontbreekt. Voor de provincie Zeeland is het van groot belang om middels constructief overleg spoedig te komen tot effectieve maatregelen tegen de dreigende zoetwaterproblemen.

Verzoeting De bij het Deltaplan beloofde zoete Zeeuwse meren werden niet gerealiseerd. Vanwege het sterk vervuilde Rijnwater werd indertijd de verzoeting van de Grevelingen uitgesteld. Vervolgens bleef Zeeland een halve eeuw verstoken van de aanvoer van zoet rivierwater. In deze periode is de totale jaarlijkse hoeveelheid rivierwateraanvoer naar Nederland gelijk gebleven. Al is de aanvoer door het jaar heen sterker gaan fluctueren, er is en blijft voldoende zoet water beschikbaar voor flexibele verzoeting, aanvulling en verversing van het Grevelingenmeer. Dit door het inlaten van zoet rivierwater en het naar zee hevelen van de zoute en/of zuurstofloze onderlaag. De kwaliteit van het rivierwater is inmiddels verbeterd en door een grote en toenemende behoefte aan zoet water in het zuidwesten komt verzoeting weer in beeld.

Voor verzoeting van het Grevelingenmeer is zowel een inlaat van zoet water vanaf de Noorder Krammer nodig als een hevelconstructie naar de in zee afwaterende Brouwerssluis. De hoogteligging van de drempel van de opening van deze hevelconstructie op de bodem van het Brouwershavens Gat bepaalt de diepte tot waar men kan ontzilten. In de diepere delen blijven zoute restanten achter. Extra zoute kwel via de bodem en door het grondwater van de eilanden dat langzaam ontzilt, wordt naar zee afgevoerd. Het resterend zoute water op de bodem van de diepste delen vormt geen bedreiging (in Zeeland is het grondwater in de ondergrond eveneens zout). Het gaat er om het leeuwendeel van het meer gegarandeerd zoet te houden, zodat de omringende eilanden het gehele jaar rond zoet water naar behoefte aan het meer kunnen onttrekken. Bij zeer geringe aanvoer van zoet water in combinatie met een extreem droge zomer, is het mogelijk om met dezelfde hevelconstructie, tijdelijk een zoute onderlaag vanuit zee binnen te laten om het meer op peil te houden. Dit water kan, zodra er voldoende aanvoer is van rivierwater, terug naar zee geheveld worden.

Recreatie De recreatie is gebaat bij helder water, een rijke en gezonde natuur en de mogelijkheid om ongehinderd rond te kunnen varen naar de diverse wateren. Met de verzoeting kan de compartimentering worden doorbroken, het water ververst en nutriënten aangevoerd. Voor de onderwatersport staat het ontbreken van getij garant voor helder doorzicht, waarbij bovendien zwevend slib boven de bodem door de hevelwerking van de kokersluis naar zee wordt afgevoerd.

Visserij
De visserij is gebaat bij een rijke vispopulatie en een gezond milieu. Wie zich de overvloed aan vis van voor de Deltawerken nog herinnert, weet dat doorstroming gunstig is. Daarbij bestaat er geen voorkeur voor zoet of zout. De huidige zoute situatie voldoet niet en verdere verzilting lijkt ons dan ook geen bijdrage te leveren aan de visstand. Wat wel werkt is doorstroming met zoet water.

Schelpdiersector
Niet de zoute wateren, maar de estuariene overgangen van zoet naar zout met nutriëntenaanvoer waren de dragers van de schelpdierteelt. De mosselteelt vindt momenteel vrijwel geheel in het buitenland plaats, waarna de mosselen hier verwateren en als Zeeuwse mosselen op de markt komen. De oesterteelt zit in de problemen door natuurlijke vijanden (o.a. herpesvirus en oesterboorder) en men teelt daarom in de Oosterschelde op zeer arbeidsintensieve getijdentafels. Dat lijkt in de Grevelingen onmogelijk.

Landbouw, industrie en leefbaarheid
Er is in Zeeland al decennia lang sprake van voortgaande verzilting van water en land, aangezien het waterbeheer van beide nu eenmaal niet te scheiden is. Duurzame zoetwatervoorziening is voor de bovengenoemde sectoren van levensbelang. Talloze berichten over toenemende zoetwatertekorten luiden de noodklok. Dat watermanagers het steeds benauwder krijgen maakt bijgaand artikel wel duidelijk. Blijkbaar moet het water eerst aan de lippen staan voor ze de benodigde maatregelen kunnen en mogen nemen. Dit geeft de volgende zin aan: “Vooralsnog denken de watermanagers in Nederland de komende decennia voor voldoende zoet water te kunnen zorgen. Pas later komt de vraag aan de orde of er misschien grootse, dure maatregelen nodig zijn, zoals het afsluiten van nog meer zeearmen.”

Waterveiligheid
De ‘nationale noodberging’ Volkerak-Zoommeer (224 km2), bedoeld om bij het samenvallen van hoge rivieraanvoeren en een hoog zeepeil het rivierwater tijdelijk te kunnen bergen, is onvoldoende. Aanvulling met de bergingscapaciteit van het Grevelingenmeer (385 km2) is gewenst. Op langere termijn zullen meer zeegaten toegevoegd moeten worden voor de waterveiligheid met mogelijk ook een bekken in zee. Het Grevelingenmeer kan als eerste inzetbaar worden, zodra het milieu is verzoet. Naast deze rivierwaterveiligheid, baart ook de zeewaterveiligheid zorgen. Bij 1 meter zeespiegelstijging voldoen de meeste deltawerken (waaronder Oosterscheldekering, Haringvlietsluizen en Maeslantkering) niet meer. De Brouwersdam is echter voor de komende eeuw een klimaatbestendige dijk.

Natuur
Mobiele zoutminnende organismen kunnen bij verzoeting dagelijks het meer verlaten naar zee. Andersom krijgen vissen vanuit zee tijdens het hevelen de kans stroomopwaarts het meer bereiken. Een zeer algemeen zout milieu maakt door ontzilting plaats voor een mondiaal uiterst zeldzaam zoetwatermilieu. De natuur krijgt bij dit alles de kans om mee te liften met deze en nog komende veranderingen.

Klimaatbestendigheid
In de afgelopen eeuw is de gemiddelde temperatuur op aarde met ruim 1 graad toegenomen. Dit heeft direct invloed op het klimaat (weersextremen) en veroorzaakt een zeespiegelstijging van 0,8 tot 1,0 m aan het eind van deze eeuw tot 5 m of meer binnen enkele eeuwen. Willen we niet desinvesteren, dan dienen de maatregelen die we nu nemen afgestemd te zijn op de langere termijn. Van de vier strategieën uit het rapport ‘Strategieën voor adaptatie aan hoge en versnelde zeespiegelstijging’ (Deltares, september 2019), richten de drie globale toekomstbeelden die uitgaan van een behoud van Zeeland zich als vanzelfsprekend op zeewaartse verzoeting van de Zeeuwse wateren.

We raden u dan ook aan om af te zien van de vigerende plannen voor de Grevelingen en met de kennis van nu de verzoeting van het meer in beraad te nemen. Tot slot wensen we u alle voortgang met het traject naar een klimaatbestendige provincie.

Met vriendelijke groet, W. (Wil) Borm Adviesgroep Borm & Huijgens – integraal waterbeheer
T 076-5037411
E [email protected]
W www.adviesgroepbormenhuijgens.nl

Deelnemer aan het Kennisprogramma Zeespiegelstijging

 

4 reacties

VERZOETING GREVELINGENMEER

  door , ,

 

| 30-09-2020 |

 

Voor de Deltacommissie was een schatting van de ontziltingsduur van het meer gemaakt. Uitgegaan werd van volledige menging van het meer, gedurende de ontziltingsperiode; de toen beschikbare methodiek. Men realiseerde zich heel wel dat de werkelijkheid anders zou zijn en dat er zich bij het ontzilten verschillen in zoutgehalten voordoen. Ook na de ontzilting komt dat nog in het diepste gedeelte voor. Tevens was men op de hoogte van thermische gelaagdheid in de zomer in diepe meren.

Begin zeventiger jaren werd daarom onderzoek gedaan naar de beste wijze van ontzilten van het Grevelingenmeer.

De opdracht was een effectieve methode te vinden om het meer te ontzilten, waarbij massale sterfte van organismen in de overgangsperiode zo veel mogelijk beperkt blijft. De oplossing  bleek relatief eenvoudig door gebruik te maken van het verschil in gewicht van zoet (licht) en zout (zwaar) water.

Het is de kunst om bij eb het diepere en meest zoute water uit het meer naar zee af te voeren. De uitwateringssluis, de huidige Brouwerssluis, moest daarvoor op de meest strategische locatie in de Brouwersdam komen en dat is in het verlengde van het Brouwershavens Gat. Het was  echter te kostbaar om de sluis op grote diepte aan te brengen. De sluisbodem ligt op N.A.P. -11m.

Voor verzoeting moest er daarom een hulpconstructie komen om het diepere water af te voeren, zoals een  dichtheidsscherm, dat werkt als een “stofzuiger”. De breedte van de “spleet” onder dat scherm was afgestemd op de breedte van de sluis. De hoogte van de “spleet” werd berekend voor optimale aanstroming en doorvoer door de spleetopening (ca. 3m). De hoogteligging van de ingang bij de bodem van het Brouwershavense Gat, die leidt naar de kokersluis, bepaalt de diepte tot waar men wenst te ontzilten. Zo hoeft de verzoeting maar enkele maanden te duren. De beste periode is dan het voorjaar met zijn hoge afvoeren, maar ook omdat in die periode nog geen zuurstoftekort aan de bodem voorkomt. (N.B. Uiteraard kan om beleidstechnische redenen een langere periode worden aangehouden.)

principe ontzilting afgedamd zeegat

In de diepste delen zullen altijd zoute restanten achterblijven, die ook nog gevoed worden door zoute kwel via de bodem en door het grondwater van de eilanden dat heel langzaam ontzilt.

Dat is op zich geen bezwaar.  Het doel is om vrijwel het gehele meer te verzoeten en zoet te houden, zodat  Zeeland er in een droge zomer naar behoefte zoet water aan het meer kan onttrekken. Een situatie die gunstig is voor het waterbeheer van de eilanden en diverse sectoren. Daarbij is het mogelijk om bewust een zoute onderlaag vanuit zee tijdelijk toe te laten om het meer op peil te houden. Dit water kan, zodra er voldoende aanvoer is van rivierwater, weer naar zee geheveld worden.

Vanwege het sterk vervuilde Rijnwater werd de verzoeting indertijd uitgesteld. De kwaliteit van het rivierwater is sterk verbeterd en door een grote en toenemende behoefte aan zoet water  in het zuidwesten komt verzoeting weer in beeld.

Natuur.

Mobiele zoutminnende organismen krijgen de kans om het meer naar zee te verlaten. Andersom kunnen tijdens het hevelen, gedurende eb, vissen vanuit zee stroomopwaarts het meer bereiken. Een zeer algemeen zou milieu gaat plaats maken voor het mondiale zo zeldzame zoetwatermilieu. De natuur krijgt bij dit alles de kans om mee te liften met deze en nog komende veranderingen

Constructieve uitdagingen.

Het dichtheidsscherm is een forse constructie, vanwege de geometrie van het meer. Het beschikt over gesloten zijkanten met op de kop een scherm met een opening aan de onderzijde. Het steekt een stuk het meer in. De bovenstaande schets is het ideale plaatje. Het principe van de opening aan de bodem is eenvoudig en logisch, maar als constructieve opgave kent het zijn eigen uitdagingen. Het voordeel is dat hier geen belemmeringen liggen in de vorm van bestaande constructies, zoals dat wel het geval is bij b.v. de constructieve opgave voor de beoogde nieuwe sluis in de Brouwersdam, waar voor de dam caissons zijn gebruikt. Er zijn diverse constructieve uitwerkingen mogelijk.

De omvang van de constructie wordt mede bepaald door een kosten baten analyse. Oftewel de kosten in relatie tot het effect dat bereikt wordt met de diepte waarop de drempel van de opening komt te liggen, de ontziltingsdiepte. Er blijft een restdiepte over, waar zout(er) water blijft staan. Hoe dieper die drempel ligt hoe minder volume c.q. oppervlakte aan zoute onderlaag overblijft. Bij ontzilting beneden NAP-20m blijft een zoute onderlaag (nagenoeg, op een klein plukje in het Springersdiep onder Oudorp na.) beperkt tot de diepste putten bij Scharendijke en Den Osse in de zuidelijke geul; beneden NAP-30m blijft nagenoeg geen restdiepte over. Tussen scherm en putten wordt een geul op die diepte gebaggerd. Het zoute water in de restantdiepte kan zo gewenst door middel van een pomp op de paar diepste punten opgemengd worden.

N.B. Ontzilting zonder dichtheidsscherm is veel minder effectief en duurt aanmerkelijk langer. Onder de zoete bovenlaag zal er dan altijd een gelaagdheid zijn van verschillende zoutgehaltes. Hoe dan ook zal ook dat voor een belangrijke verlichting van de verzilting van het grondwater op de eilanden zorgen.

 

Ir. W.B.P.M. Lases.

 

Geen reacties

EEN ZOET OF ZOUT GREVELINGENMEER XI

  door , ,

 

| 14-09-2020 |

 

Bewustwording en conclusies :

In het kader van klimaatverandering en zeespiegelstijging  is het dringend gewenst om zoet water zo lang mogelijk vast te houden en om de zoutwatergrens zo dicht mogelijk bij de kust te brengen. De verzilting van het land wordt zo maximaal tegengegaan. De verdroging neemt steeds verder toe en zo ook de piekbehoefte aan zoet water. Er is een grote inhaalslag te behalen in het zoetwaterbeleid en de klimaatbestendigheid van Zeeland  door het Grevelingenmeer zoet te maken, wat ook de oorspronkelijke bedoeling van dit meer is.

Na de ramp van 1953 besefte men hoe naast waterveiligheid de zoetwatervoorziening  essentieel is voor onze toekomst. Dat vertaalde zich in het authentieke Deltaplan met de afsluiting van zeegaten en de aanleg van zoete Zeeuwse meren.

Het besef van deze noodzaak raakte in de zeventiger jaren op de achtergrond  en onder invloed van een behoudende milieubeweging is te snel besloten om de Oosterschelde onder nieuwe omstandigheden puur zout te houden, evenals de toen reeds afgesloten wateren, waaronder de Grevelingen en het Veerse Meer. De Westerschelde is en wordt uitgebreid met zout watermilieu ten koste van zoet landmilieu.

Na een halve eeuw verziltingbeleid heeft de natuur zich niet naar wens ontwikkeld en zijn de  Zeeuwse wateren extreem verzilt. Het veroorzaakt een steeds grotere verzilting van het grondwater, die nog generaties doorzet. De uit dit verziltingbeleid voortvloeiende rapporten, zoals  het Uitvoeringsprogramma ZWD en de Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak –Zoommeer, leidden tot plannen, die zo de problemen voor mens en natuur vergroten. Bij de Grevelingen blijken bovendien de voorgestelde investeringen in maatregelen door middel van een nieuwe grote opening in de Brouwersdam niet bij te dragen aan de beoogde menging van het water.

De gevolgen van verzouten worden steeds meer zichtbaar. De zoetwatervoorziening komt steeds verder in de knel en de verzilting gaat door. Met de startnota Zeeuwse Deltaplan Zoet Water geeft de provincie aan dit te onderkennen, maar ze zal het met alleen symptoombestrijding op het land niet kunnen redden, maar denkt toch met het verziltingbeleid door te kunnen gaan. De voorgestelde kunstmatige aanvoer van zoet water is heel begrensd, lokaal en van beperkte duur. Dit in tegenstelling tot natuurlijke rivieraanvoer. Bestrijding van de oorzaak, het te hoge zoutgehalte van de wateren, zou voorop moeten staan. In Zeeland, waar water en land elkaar afwisselen, is het waterbeheer van beide niet te scheiden.

Juist nu is het van groot belang dat het provinciebestuur de principiële kwestie van een zoet Grevelingenmeer op de agenda plaatst en er uitgebreid de tijd neemt, om vervolgens fundamentele beslissingen van algemeen belang voor de verdere toekomst te nemen.

Van alle water op aarde is 97% zout. Zoet oppervlakte water is uiterst schaars, minder dan een tienduizendste van al het water. Van dit schaarse en kostbare water stoomt er relatief veel door Nederland, een land met een waterhuishouding die er nog altijd niet in slaagt om voldoende zoet water vast te houden. Het meeste stroomt ongebruikt naar zee. Eind 2021 moeten alle EU-lidstaten hun nationale stroomgebiedbeheerplannen voor de laatste periode van de Kaderrichtlijn Water-0peratie (2022-2027) bij Brussel indienen. Het is nu moment om bij te sturen.

 

Ir. W.B.P.M. Lases.

 

Geen reacties

EEN ZOET OF ZOUT GREVELINGENMEER X

  door , ,

 

| 10-09-2020 |

 

Bijkomende effecten sluis in de Hompelgeul.

De bedachte sluis in de Hompelgeul werkt tegen een klimaatbestendig zoetwaterbeleid, het algemeen belang, en zorgt voor een toenemend zoutwaterpeil op het meer tot de Grevelingendam i.p.v. niet verder dan de Voordelta. De eerste tijd zal het zoute meer wel op het beoogde peil van NAP -0.30 m te houden zijn, maar dat is eindig. Naarmate de zeespiegelstijging sneller gaat, zal het moment eerder komen, dat de sluis dicht gezet moet worden om te voorkomen dat de eilanden overspoeld raken met zout water. Overigens constateerden Wattel (1996) en Hoekesema (2002), dat er zich diverse situaties zich op het meer voordoen waarom de sluis tijdelijk gesloten moet zijn, zoals door hydrologische omstandigheden, visserij en broedende vogels. Daarnaast zal de sluis frequenter gesloten moeten worden vanwege minder hoge vloeden dan alleen stormvloed. Wat dragen deze verstoringen in combinatie met het beoogde zeer beperkte getij bij aan een nu nog stabiel ecosysteem?

De gedachte om in de toekomst met pompen de waterspiegel op een maximaal toelaatbaar peil te kunnen handhaven, kan men vergeten. Dat kost een vermogen aan energie. Het zal de energieopbrengst van een waterkrachtproject in de sluis overtreffen. Bovendien is het ook niet de bedoeling van zo’n waterkrachtproject om het daarvoor te gebruiken.

In het noordwestelijk gebied voor de Brouwersdam wordt gestaag een kustfundament door de zee opgebouwd tegen de dam. Een enorme vooroever, die de bescherming sterk verhoogd en veel body geeft aan de dam. Een natuurlijk aan- en opzandingsproces. Dat gebied zorgt voor een grote ecologische ontwikkeling. Het is volstrekt tegennatuurlijk om dit proces deels ongedaan te willen maken en te verstoren met een toegangsgeul voor een sluis, die moet gaan voorzien in aanvullende biologische wensen op het kunstmatige meer. Het is momenteel een groot gebied voor vrije recreatie. De toegangsgeul zorgt voor zeer gevaarlijke situaties en maakt vrije recreatie over grote lengte onmogelijk.

Wat is nu eigenlijk de betekenis van die Flakkeese spuisluis voor het waterbeheer in combinatie met de geplande sluis? Het idee is, dat zo doorspoeling gerealiseerd wordt en het meer ververst. Helaas, werkt dat niet. We kennen dit soort plannen al vanuit de 15e eeuw om de verzanding van het Zwin tegen te gaan. We hebben dus ervaring en kennis waarom het niet zo werkt. (Doorspoeling en verversing is alleen te bereiken met rivierwater.) Via de Oosterschelde loopt de getijgolf richting Zijpe en vlak erna ook via het Brouwersdam richting Grevelingendam. Ergens in die omgeving botsen de twee getijgolven en ontstaat er wantij, dat een beetje heen en weer slingert. De stroming stagneert daar, maar dat wisten we al, want daarom is de Grevelingendam juist in het wantijgebied aangelegd. Ook de Flakkeese spuisluis, als deze werkt, zorgt lokaal voor en achter de sluis voor een beperkte uitwisseling door heen weer stromen door de sluis onder invloed van het restantje getij. De wind kan helpen, die uitwisseling iets uit te breiden. Net zoals tussen Voordelta en Grevelingenmeer, zal door die uitwisseling nog sterker tussen Grevelingenmeer en Zijpe een vereffening van het water aan weerszijden plaatsvinden en neemt het effect af. Deze spuisluis heeft voor het waterbeheer zo weinig zin. Hooguit lokaal iets. Overigens heeft sinds de opening in 2017 deze sluis maar enige maanden gewerkt. De invloed van de sluis is echter nooit helder bekeken. Het kan juist zo zijn, dat door een lager zoutgehalte in het Zijpe de gelaagdheid op het meer versterkt wordt.

 

Ir. W.B.P.M. Lases.

 

Geen reacties

EEN ZOET OF ZOUT GREVELINGENMEER IX

  door , ,

 

| 09-09-2020 |

 

Plan nieuwe sluis in de Brouwersdam in de Hompelgeul.

De minister van I&M heeft 30 november 2019 groen licht gegeven voor de planontwikkelingsfase van een sluis die zou moeten resulteren in een substantiële verbetering van de waterkwaliteit en de onderwaternatuur van het Grevelingenmeer. Tevens wil men zo 600 ha. nieuw intergetijdengebied maken. Hierbij is (nog) geen rekening gehouden met andere waterloopkundige inzichten.

Eerder is betoogd dat deze sluis eigenlijk niets voor het (vermeende) waterkwaliteitsprobleem van het meer kan betekenen. Verder speelt de aantasting van de  natuurlijke opbouw van het kustfundament aan de zeezijde van de dam en de verstoring van de vrije recreatie aan die zijde. Een forse opening in deze klimaatbestendige dam en primaire waterkering zorgt voor een kwetsbare plek en verder oplopende verziltingsdruk door de stijgende zeespiegel in het meer.

Het enige doel van de sluis lijkt het maken van intergetijdengebied op het meer. Door deze 10x zo grote sluis als de Brouwerssluis ontstaat een weinig opvallend tijverschil van ca. 40 cm (slechts 15% van het vroegere tijverschil), dat weinig zegt over de getijstroming in het meer. Als er van deze sluis gebruikt gemaakt wordt om met turbines elektriciteit (waterkracht) op te wekken, moet bedacht worden dat de hiervoor gebruikte getijdenenergie niet meer beschikbaar is voor het getij op het meer.

De geconcentreerde stroming door de sluis zorgt voor de jetstroming, die binnen enkele honderden meters in de omgeving van de sluis vertraagt door menging met het daar aanwezige water. De beschikbare getijenergie wordt hier verbruikt in nagenoeg puur in horizontale richting en vermindert de gelaagdheid niet. Buiten deze mengzone  zoekt het water het eigen dichtheidsniveau op. Van reanimatie van het meer als zodanig is geen sprake, integendeel.

Dat een 10x zo grote sluis de gelaagdheid zal verminderen en leidt tot het vergroten van de verticale menging, zoals door de overheid wordt gedacht, is onjuist. Het ontwikkelen van gelaagdheid zal doorgaan en de stikstofbelasting vanuit de Voordelta op het meer zal ca. 5x zo groot worden. (Rydberg & Lases) Bovendien is de plaats van de sluis in de Hompelgeul, de ondiepste oude zeegeul, onlogisch. Daar ligt het waterkwaliteitsprobleem niet. Dat probleem doet zich juist in de zomer voor in de oude diepe zeegeul, het Browershavense Gat.

De gebruikte berekeningsmethodiek is gebaseerd op getijdenenergie, een veel te algemeen begrip om de effecten in het meer te voorspellen door nieuwe infrastructurele maatregelen. De waterbewegingsprocessen (zie VII) in het meer en hun effecten, zoals interne golven, kunnen door deze methodiek niet in beeld gebracht worden en is daarom ongeschikt voor het beoordelen van de waterkwaliteitsproblematiek.

Momenteel mist de overheid nog waterloopkundig inzicht en kennis op het gebied van mengingsverschijnselen en dichtheidsstroming om tot een goed oordeel te kunnen komen.

Gestreefd zal worden naar een gemiddeld peil van NAP-0,30m. Hoe lager, hoe beter i.v.m. het verziltingseffect. Hoe lang kan men dit volhouden? Wat is de toegevoegde ecologische waarde van dit kunstmatig zo zout mogelijk gehouden meer in relatie tot een wereld waarin 97% van alle water echte  zoutwater natuur is?

 

Ir. W.B.P.M. Lases.

 

Eén reactie

VERZOETING VAN DE GREVELINGEN DRINGEND GEWENST !

  door , ,

 

| 30-08-2020 |

 

Beschikbaarheid zoet water in Zeeland neemt zienderogen af

Door een zoutlobby werd jarenlang verkondigd dat het zout gehouden Grevelingenmeer zal opleven met een ruime opening naar zee en daardoor kregen de betreffende ministeries slechts opties gepresenteerd op basis van zout en getij. Intussen blijkt het geplande doorlaatmiddel in de Brouwersdam niet klimaatbestendig. Bovendien kunnen in Zeeland het beheer van de grote wateren en de waterhuishouding op het land niet zomaar vrijblijvend worden losgekoppeld. Betere opties voor de beoogde kwaliteitsverbetering, zoals het naar zee hevelen van de jaarlijks optredende zuurstofloze onderlaag en verzoeting, zijn lang buiten beeld gehouden. Het is begrijpelijk dat projectmanagers na ruim 10 jaar voorbereiding graag hun plannen willen doorzetten, maar dit mag nooit ten koste van mens en natuur.

Onderzoek naar de Natura 2000-status
In het Grevelingenmeer wordt een zout milieu in stand gehouden op een locatie die hiervoor ongeschikt en ongunstig is. Er is geen sprake van historisch ‘bewezen natuur’ noch van natuur van groot Europees belang. Het meer voldoet daarmee niet aan de basiseisen voor plaatsing op de Natura 2000-lijst. Die onterechte status houdt bovendien de eerder geplande verzoeting tegen. Minister Schouten wil weer investeren in de natuur en heeft een werkgroep ingesteld voor het nalopen van alle Natura 2000 aanwijzingsbesluiten en wijzigingsbesluiten op doelen die niet direct voortvloeien uit de Vogel- en Habitatrichtlijn en overwegingen met betrekking tot het mogelijk opschonen van deze doelen. Ook moet de werkgroep bekijken welke Natura 2000-gebieden door hun omvang en ligging structureel zwak zijn en blijven, en wat de mogelijkheden zijn voor het aanpassen van de beschermende status van deze gebieden. De in het land gelegen zoute meren en zeegaten vormen geen bijdrage aan de algehele biodiversiteit, maar zijn slechts meer van hetzelfde. Ook de vogelrijkdom hangt niet af van zout of zoet. Pogingen tot het vasthouden van zoutwatermilieus zijn tegengesteld aan de voortdurende veranderingen in de delta, waarbij de natuur zichzelf continu aanpassend wijzigt.

Naar een omslag van watersysteem
Decennia lang is er in zuidwest Nederland een verziltingbeleid gevoerd op basis van regionale wensen met een benauwend klein zicht op het grote geheel. Een meer gesloten kustlijn biedt Nederland bescherming tegen de zee. Bij extreem hoge rivierafvoeren en aanhoudend hoog zeepeil, is aan de andere zijde van de nationale noodopvang Volkerak-Zoommeer al na zo’n 7 uur vol. Aangezien er met een stormopzet van enkele tientallen uren rekening moet worden gehouden, wordt extra berging achter de primaire deltadammen, zoals in een zoet Grevelingen, zonder meer noodzaak.

“Om Nederland beter weerbaar te maken tegen droogte zullen we een omslag moeten maken naar een watersysteem dat op alle niveaus veel beter in staat zal zijn om water vast te houden.”, aldus minister van Nieuwenhuizen.

Van alle water op aarde is 97% zout. Zout water is niet uniek. Zoet water is uiterst schaars. Daarvan is slechts 0,25% vrij oppervlaktewater in de vorm van rivieren en meren. Met de opeenvolgende droge zomers neemt de beschikbaarheid van zoet water zienderogen af. Hoewel door ons land veel van dat schaarse water stroomt hebben we duidelijk problemen om bij groot aanbod dat zoete water goed vast te houden, te bergen en het grondwater aan te vullen. Ook in Vlaanderen zijn de ogen geopend en gaat men droogte en wateroverlast op een structurele manier aanpakken.

Bij elke ingreep werd Zeeland zouter
Zoete Zeeuwse meren vormden de gouden belofte van het Deltaplan voor de zoetwatervoorziening van zuidwest Nederland. Dat de Oosterschelde en de Grevelingen nog altijd zout worden gehouden heeft direct gevolgen voor het grondwater van de eilanden, waar het zoute water het zoete water wegdrukt. De Zeeuwse wateren, die altijd zoete rivieraanvoer met voedingsstoffen en sediment hebben gekend, zijn zouter dan ooit. Het afgraven van laag gelegen gronden vermindert eveneens de weerstand tegen verzilting. Dit wordt nog eens extra versterkt door het afgraven van boven de zeespiegel gelegen gronden. Juist deze hogere gronden zorgen door druk van boven voor inzijging en berging van zoet water dieper in de bodem, dat tegenstand biedt aan binnendringend zout water.

illustratie hieronder: van het principe van het Deltaplan is voor, tijdens en na de Deltawerken behoorlijk afgeweken. Illustraties: Adviesgroep Borm & Huijgens

De Grevelingen heeft geen waterkwaliteitsprobleem
Zoals elk diep meer bouwt het Grevelingenmeer in het voorjaar een gelaagdheid op, waarbij onder een spronglaag de koude en zuurstofloze onderlaag in de nazomer haar maximum bereikt van zo’n 15% van de bodemoppervlakte. Na de herfstomkering wordt deze onderlaag weer opgeruimd. Om dit natuurlijke fenomeen te beperken ligt er momenteel een plan voor een 10x zo groot doorlaatmiddel als de bestaande sluis in het noordelijk deel van de Brouwersdam. De hiermee beoogde menging door het getij zal alleen optreden in de directe omgeving van het doorlaatmiddel. Dit nieuwe doorlaatmiddel is berekend op 40 cm getij in het meer, waarbij nog deze eeuw het zeeniveau wel een meter kan stijgen en de verziltingsdruk toeneemt. Het in de toekomst bij eb wegpompen van het vloedwater wordt daarbij een heel energieverslindende handeling. Het project is waterbeheerkundig onnodig , ongewenst, uiterst kostbaar en vooral niet duurzaam (bron: ir. W.Lases en prof. L. Rydberg). Voor de zogenaamde kwaliteitsverbetering kan men beter terugvallen op de winteropening en circulatie met drijvende windmolens. Beide zonder CO2-uitstoot of energieverbruik.

Beter meteen verzoeten
Men realiseert zich inmiddels dat de zoetwatervoorziening in het zuidwesten in de problemen zit en denkt de consequenties tijdelijk te kunnen ontlopen met een gekunsteld ‘deltaplan zoetwater’, waarbij de eilanden via pijpleidingen aan het zoetwaterinfuus komen te liggen. Zo valt de provincie Zeeland met de te verwachten zeespiegelstijging langzaam in eigen zwaard. Wil de mens in Zeeland blijven wonen, dan moet er zeewaarts verdedigd worden. Een zoet Grevelingenmeer zal de verzilting van het grondwater van de omringende eilanden stoppen, zorgt voor een enorme buffer tegen de toenemende verziltingsdruk vanuit zee en biedt een zeer duurzame bescherming aan het grondwater van het achterland, met name Noord-Brabant. Er is al veel tijd verloren gegaan. Met voortgang van het huidige beleid kost het minstens een generatie voordat we er achter komen dat het ‘deltaplan zoetwater’ en een forse doorlaat naar zee niet werken. Laat het geen dilemma meer zijn, zout of zoet. Een zoet meer is effectiever en
duurzamer voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening.

Ontzilten met het getij
Het Grevelingenmeer is effectief te ontzilten met een ‘dichtheidsscherm’, geplaatst voor de Brouwerssluis. Bijna vijftig jaar geleden is hier gedegen studie naar gedaan. De locatie en grootte van
de Brouwerssluis zijn daarop gebaseerd. Een dichtheidsscherm is een lange tot op de bodem gesloten dubbele schermconstructie vanuit weerszijden van de sluis naar het diepste deel. Aan de einden van deze twee zijschermen bij het diepste gedeelte zijn deze met een dwars scherm verbonden, met vanaf de bodem een drie meter hoge opening. Op natuurlijke wijze wordt het zwaardere zoute water dat op de bodem ligt, tijdens de laagwaterperiode op zee, selectief onttrokken en naar zee afgevoerd, zonder aanvullende energiekosten. Het meer kan zo in een beperkt aantal maanden ontzilt worden. Het scherm blijft daarna op gezette tijden beschikbaar voor het zoetwaterbeheer. Tijdens een langdurige droge periode zal de aanvoer van zoet water beperkt zijn of stagneren. Door verdamping en de vraag naar zoet water voor de eilanden kan het laagst toegestane peil bereikt worden. Dan kan zeewater in het diepste deel tijdelijk toegestaan worden om het peil te verhogen. Zodra het aanbod van zoetwater het toelaat wordt dit zoute water weer effectief op de Voordelta geloosd.

Illustratie hieronder: het ontzilten van een meer met behulp van getij, een kokersluis en een dichtheidsscherm (rood). Ir. W.Lases.

Sinds vijftig jaar is er geen noemenswaardige verandering gekomen in de jaarlijkse totale hoeveelheden neerslag en water aangevoerd door de rivieren. Ook al fluctueren deze gedurende het jaar sterker, zoet water is nog altijd voldoende beschikbaar.

Wie neemt het initiatief?
Al binnen een jaar nadat is afgezien van de verzilting van het Volkerak-Zoommeer organiseert het samenwerkingsverband Zuidwestelijke Delta een praktijkproef om te achterhalen hoe effectief de maatregel ‘Peilopzet’ in het zoete meer is bij extreme droogte. Een initiatief dat navolging verdient. Rijkswaterstaat is waterkwaliteitsbeheerder en het Deltaprogramma gaat over waterveiligheid en zoetwatervoorziening. Spoedige afstemming tussen beiden over het Grevelingenmeer is van belang. Het klinkt allemaal als vanzelfsprekend. Niets lijkt verzoeting nog in de weg te staan, behalve stapels rapporten, plannen, bestemmingen, projecten en afspraken. Maar (water)nood breekt wet. Lopende overheidstrajecten zijn moeilijk om te buigen, tenzij de overheid met de kennis van nu hiertoe zelf het initiatief neemt.

 

Wil Borm
Adviesgroep Borm & Huijgens – integraal waterbeheer.

 

Geen reacties

EEN ZOET OF ZOUT GREVELINGENMEER VIII

  door , ,

 

| 29-08-2020 |

 

Uit het voorgaande is gebleken dat een nieuwe zeer grote sluis niet nodig is voor het gevoelde waterkwaliteitsprobleem. Als het al een beetje werkt dan is het nog schieten met een olifant op een mug. Het probleem wordt slechts lokaal op het meer ervaren. Tijdelijk max. 15% van de bodemoppervlakte in de onderlaag tussen juni en september, oftewel zo’n 5% van de inhoud van het meer. Dit probleem moet niet verder opgeblazen worden dan het is. Het heeft niets uitstaande met het begrip ‘reanimatie van het meer’. Er zijn andere wensen in het spel. Allereerst is het goed, dat er een nadere analyse komt over de handhaafbaarheid van de Natura2000 aanwijzing van het kunstmatige Grevelingenmeer, een regionaal aquarium. De plannen voor de nieuwe sluis en de Flakkeese spuisluis zijn in strijd met de beginselen van Natura-2000. Ze brengen grote veranderingen aan in de situatie na de aanwijzing in 2013. Een aanwijzing voor een recent bestaand meer, 40 jaar, is op zich al niet logisch. Het moet zich als natuur van groot Europees belang bewezen hebben. Gedurende die periode is het beleid t.a.v. het beheer van het meer verschillende malen ingrijpend veranderd: de realisatie van de Brouwerssluis en de winter- resp. voljaarsopening van de sluis. Men was volledig vertrouwd geraakt met het fenomeen van het optreden van een zuurstofloze onderlaag, een natuurlijke eigenschap van dit meer. Een eigen bekende natuurvorm met een eigen nuttige functie, maar voor die enkele recreatieduiker, die daar speciaal naar toe wil, niet aaibaar. Dat is geen natuurbelang. In de natuur hoort aaibaar en niet aaibaar bij elkaar. Het is inclusief. Met de ervaring, die met het meer was opgedaan, is het meer zoals het functioneerde aanvaard. De ‘waarde’ werd door onze natuurambtenaren zo hogelijk gewaardeerd, dat men er een Europees belang van maakte door de aanwijzing Natura-2000. Men was zich zeer bewust, dat de doelstelling van een zoet meer geblokkeerd werd. Dan moet men dat ook zo in zijn waarde laten. Om daar nu zeer kostbare forse veranderingen in aan te brengen om andere biologische wensen te verwezenlijken, is hiermee in strijd en salami tactiek. Het is nu een vorm van elitair handelen geworden. Aan die aanwijzing zijn doelstellingen toegevoegd in de vorm van habitats en streefaantallen voor bepaalde soorten watervogels. Het is de vraag of die aangeven wat de soortenrijkdom was die voorkwam, of een streven om het nog veel mooier te maken dan dat de natuur zelf heeft bewezen wat natuurlijk is. Laat de natuur dat nu lekker zelf bepalen. Geen menselijk gedram. De hele Natura-2000 aanwijzing blijkt te wringen en wordt te pas en te onpas gebruikt. Het is de hoogste tijd om de oneigenlijke aanwijzing ongedaan te maken. Dan kunnen het eigenbelang van de zoutlobby en het algemeen belang beter afgewogen worden. Voorts is er de kaderrichtlijn water met een eigen toepassing voor dit meer. Wat mensen voelen al een waterkwaliteitsprobleem, krijgt zo zijn eigen juridische dynamiek. Ook dit botst met de instandhoudingdoelstelling van Natura-2000.

 

Ir. W.B.P.M. Lases.

 

Geen reacties

EEN ZOET OF ZOUT GREVELINGENMEER VII

  door , ,

 

| 28-08-2020 |

 

Waterkwaliteitsprobleem. Na de realisatie van het meer in 1971 werd het meer wat minder zout (ruim 1‰ oftewel 700 mg Cl’/l per jaar) door de neerslag minus verdamping en afvloeiing van zoet en brak water van de eilanden (bij elkaar ca. 2 m 3/sec). In deze periode voor de realisatie van de Brouwerssluis, 7 jaar, is het zoutgehalte van het meer met ca. 5000 mg Cl’/l gedaald. Voor de invloed op de verzilting naar het grondwater natuurlijk een verbetering. Het zoutgehalte zakte op het meer van 30 naar 22‰ tot de opening van de Brouwerssluis in juli 1978, waarna vanuit de Voordelta water met zoutgehaltes tussen 27 en 33‰ op het meer kwam. Er ontstond een sterke gelaagdheid met een laag zoutgehalte in de bovenlaag. Het zwaardere binnenkomende water stroomde in de onderlaag en ontwikkelde zuurstofgebrek met massale sterfte van flora en fauna. De grenslaag steeg tot 8 meter onder de waterspiegel in sept. 1979. Besloten werd om de sluis alleen nog in het winterhalfjaar open te houden. Een periode ook waarin de Voordelta het minst onder invloed staat van de rivierafvoeren via het Haringvliet. In die eerste 20 jaar voldeed het meer aan de waterkwaliteitsdoelstelling. In de 90’er jaren was de jaarlijks optredende zuurstofloze onderlaag ca.3% en lag beneden de grensdoelstelling van 5% van de bodemoppervlakte en het fosfaatgehalte ging omlaag. In 1999 werd evenwel weer overgegaan tot een opening het gehele jaar door.

In deze eeuw groeide door deze voljaarsopening van de Brouwerssluis de bodemoppervlakte aan zuurstofloze onderlaag gestaag tot ca. 15%. In de eerste 10 jaar snel naar 10%. Er wordt meer zout water aan de diepe wateren toegevoegd, waardoor een spronglaag ontstaat, die in de zomer soms tot 8 à 12 m onder de waterspiegel reikt. We worden geconfronteerd met een sterke toename in volume en oppervlakte met een gebrek aan zuurstof (3-5x zo groot Rydberg & Lases, dec. 2019). Het
meer voldoet door deze openingsstrategie niet meer aan de waterkwaliteitsdoelstelling. De oplossing van het probleem is in feite eenvoudig. Terugkeren naar alleen een geopende sluis in het winterhalfjaar. Het kost niets.

Echter de projectgroep geeft er om biologische redenen de voorkeur aan de sluis het hele jaar geopend te houden. Maar ook bij een voljaarsopening kan met beperkte middelen aan de waterkwaliteitsdoelstelling voldaan worden. Op enkele diepe punten is een mechanische verticale beluchting via een pijp middels een pompsysteem te realiseren. Heel effectief, omdat menging wordt geforceerd door zuurstofrijk lichter oppervlaktewater in diep zuurstofarm zwaar bodemwater te pompen. In een soortgelijke geometrische situatie in Zweden herstelde de bodem flora en fauna zich binnen twee jaar. De benodigde energie wordt geschat op een paar honderd kWh/dag. Daar zijn geen grote infrastructurele maatregelen voor nodig.

Via de Brouwerssluis vindt onder invloed van het getij een uitwisseling plaats tussen water uit een beperkt gebied voor en achter de sluis. Verdere beïnvloeding van het water op het meer vindt plaats onder invloed van de wind en door verschil in dichtheid (zwaarte) van lichter warm en zwaarder koud water en door lichter water met lager zoutgehalte en zwaarder water met hoger zoutgehalte. Het is een ingewikkelde mix van diverse waterbewegingen met vorming van tussenlagen en verschillen in zuurstofgehalte.

Het water in de Voordelta wordt gedurende het jaar meer of minder beïnvloed door de zoetwaterafvoer door de Haringvlietsluizen. Bij hoge afvoer vermindert het zoutgehalte in de Voordelta en de voedingsstoffen nemen toe. Men name in het voorjaar. Dan kan het zoutgehalte zelfs iets onder dat van het meer komen, zodat de uitwisseling een ander karakter heeft. Zo kunnen ook variabele verschillen in temperatuur tussen Voordelta en meer optreden. In het voorjaar en de zomer is het stikstofgehalte in de Voordelta beduidend hoger dan in het meer en zorgt voor een stikstofbelasting op het meer. Aan de andere kant zorgt in het meer de zich opbouwende zuurstofloze onderlaag voor afbraak van de stikstof, dat als gas ontwijkt. Zo vermindert het stikstofgehalte weer. Maar toename en afbraak van het stikstofgehalte is op het meer verschillend. In die zuurstofloze onderlaag vindt teruglevering van fosfaat uit de bodem plaats en is er een netto afvoer van fosfaat naar de Voordelta. Een grondige analyse van die processen is gedaan door em. prof. Lars Rydberg, oceanograaf, die grote expertise heeft op dit gebied in baaien in Scandinavië. Het levert aanvullende kennis op het werk dat door de projectgroep is gedaan en leidt tot een bijgestelde kijk.

N.B. . Een leuke gebeurtenis is b.v. dat de zeehond in de zomer een kijkje is komen nemen op het meer. Zowaar werd bij de uitbreiding van de Natura-2000 aanwijzing in 2017 de habitat zeehond toegevoegd. Kennelijk wordt het van groot Europees belang gevonden om deze recreant hier te houden.

 

Ir. W.B.P.M. Lases.